Το λάθος ερώτημα

Παρακολουθώ με πολύ ενδιαφέρον τις απόψεις που βλέπω στη δημόσια σφαίρα για το ζήτημα της οριζόντιας ψήφου. Υπέρ, κατά, αδιάφοροι και τ’ άλλα παιδιά, όλοι φαίνονται να ασχολούνται, επιτέλους, με ένα θέμα που έχει μυρωδιά πολιτικής. Μόνο που το ζήτημα της εισαγωγής της μοιάζει να είναι το λάθος ερώτημα. Κι εξηγούμαι, αφού πρώτα αποπειραθώ να συνοψίσω.

Το προφανές θετικό της είναι ότι διευρύνει τα όρια της επιλογής, επιτρέποντας την επιλογή των αξιότερων, ικανότερων, εντιμότερων, απεγκλωβίζοντας τους ψηφοφόρους από τον κομματικό εναγκαλισμό και επιτρέποντας το όνειρο της εκλογής στους ανεξάρτητους βουλευτές. Από την άλλη τα μειονεκτήματά της φαίνονται να υπερτερούν αριθμητικά και ποιοτικά. Κανείς δεν φαίνεται να προσμετρά τη δυνατότητα κατευθυνόμενης ψήφου από τους ισχυρούς κομματικούς πυρήνες προς υποψηφίους άλλων κομμάτων. Ή τα εκλογικά μαθηματικά που τη συνοδεύουν. Ή τη δυνατότητά της να καθιερώσει το σταριλίκι και τις εξαρτήσεις από χρήμα, προβολή και πάτρωνες. Κι επίσης, τη συναίρεση των θέσεων, ώστε όλοι να είναι λίγο πιο στρογγυλεμένοι και ελκυστικοί, πολιτικά ομιλούντες.

Ωστόσο, το αίτημα για την εισαγωγή της φαίνεται να αποτελεί μια αντανακλαστική απάντηση στο λάθος ερώτημα. Πρώτα από όλα, η θετική πτυχή της φαίνεται να εδράζεται στην υπόθεση ότι ο εκλογικός κατάλογος της Κυπριακής Δημοκρατίας συντίθεται από αδιάφθορα, άνευ εξαρτήσεων, πλήρως έλλογα όντα, με κοινό κώδικα ηθικής, αξιών και ικανότητα αξιολόγησης. Να μου επιτρέψετε να έχω αμφιβολίες για αυτό. Και παραπέρα: η αλλαγή του εκλογικού συστήματος δεν θεραπεύει τις κακοδαιμονίες, τις παθογένειες και τις αδυναμίες του πολιτικού και πολιτειακού μας βίου.

Ακόμα και αν το εκλογικό σύστημα για την εκλογή βουλευτών άλλαζε αύριο, θα παρέμεναν οι υπόλοιπες δυσλειτουργίες, όπως για παράδειγμα η απόλυτη εξουσία του εκάστοτε Προέδρου να διορίζει σε κάθε εκτελεστική θέση ακόμα και τον κηπουρό του, οι δυσκίνητοι δικαιοδοτικοί μηχανισμοί, η απουσία ορθολογιστικού ελέγχου της λειτουργίας της δημόσιας υπηρεσίας που ευνοεί φαινόμενα διαφθοράς, η απουσία λογοδοσίας και ευθύνης για τις κύριες θέσεις άσκησης εξουσίας και πάει λέγοντας.

Η εισαγωγή της οριζόντιας ψήφου στο δικό μας πολιτειακό σύστημα δεν διασφαλίζει την αλλαγή στον τρόπο άσκησης της εξουσίας ούτε μπορεί από μόνη της να αποτελέσει την απάντηση στο έλλειμμα πολιτικής νομιμοποίησης που διακρίνει τη χώρα μας. Δεν αλλάζει ως διά μαγείας τον τρόπο εκλογικής συμπεριφοράς ή την πολιτική παιδεία ούτε τα πελατειακά δίκτυα πολιτικής επιρροής στον κυπριακό μικρόκοσμο. Η εισήγηση για την εισαγωγή της θα είχε νόημα αν σκεφτόμασταν τη συνολική αλλαγή του συστήματος διακυβέρνησης, ενδεχομένως με το πέρασμα στην κοινοβουλευτική δημοκρατία και αν κάναμε μια σοβαρή προσπάθεια ριζικής αναδιάρθρωσης της λειτουργίας του κράτους και του πολιτειακού συστήματος. Αυτό είναι το σωστό ερώτημα, κατά την άποψή μου.

Κι αντίθετα, η συζήτηση για την οριζόντια, υπό τις παρούσες συνθήκες, λειτουργεί αποπροσανατολιστικά έναντι των πραγματικών ζητημάτων. Έτι χειρότερον, η απόρριψη της ιδέας εισαγωγής της παρουσιάζεται ως η βολική επιλογή για τα αποσαθρωμένα κόμματα που επιχειρούν να περιχαρακώσουν τους οπαδούς τους και να υπερασπιστούν τα προνόμια και τις εξουσίες τους. Βούτυρο, δηλαδή, στο ψωμί των ακραίων μορφών πολιτικής έκφρασης που ευαγγελίζονται με τον ένα ή τον άλλο τρόπο ότι θα καθαρίσουν τον τόπο.