Η παλιά Ευρώπη

Η παλιά Ευρώπη πεθαίνει. Ό,τι γνωρίσαμε και συζητήσαμε είναι πια υλικό για τα βιβλία της ιστορίας και της πολιτικής επιστήμης. Ίσως και για αναμνηστικά άλμπουμ ενός κόσμου που μοιάζει να αποσύρεται από το προσκήνιο, άλλοτε αργά κι άλλοτε με πιο ταχείς ρυθμούς.

Το μεγάλο πολιτικό εγχείρημα της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχει φτάσει στα όρια των αντοχών του. Οι δυνατές κρίσεις των τελευταίων ετών δείχνουν ικανές να επιφέρουν το μοιραίο. Τι φέρνει το αύριο μαζί του; Ποιες δυνάμεις αναδύονται διεκδικώντας την κυριαρχία για τις επόμενες δεκαετίες;

Προς το παρόν, εντοπίζεται η επιστροφή στον παλαιάς κοπής απομονωτισμό και στην ψευδαίσθηση ασφάλειας που δημιουργεί το κλειδαμπάρωμα στο εθνικό σπίτι, την ώρα που ο κόσμος έξω καίγεται. Η άνοδος της ακροδεξιάς, του ευρωσκεπτικισμού, της ξενοφοβίας και της επιστροφής στο έθνος-κράτος ρίχνουν βαριά σκιά πάνω στη γηραιά ήπειρο. Απέναντί τους, πολλές κυβερνήσεις, πολιτικές δυνάμεις και συνακόλουθα η ΕΕ δείχνουν αμήχανες και δοκιμάζουν να αντιδράσουν με τα εργαλεία της γραφειοκρατίας και της παλιάς ρητορικής. Μόνο που δεν είμαστε στο 1950, αλλά κοντά εβδομήντα χρόνια μετά και ένα νέο αφήγημα είναι αναγκαίο.

Ο θαυμαστός γενναίος κόσμος δεν μπορεί να γίνει κατανοητός και ως συνέπεια οι πολιτικές ελίτ δεν ξέρουν πώς να συνδιαλεχθούν μαζί του και να αντιμετωπίσουν τα δεινά που θα επιφέρει η τελική επικράτησή του. Η σκέψη αυτή μου ήρθε παρατηρώντας έναν ηλιοκαμένο και καλοντυμένο κύριο, που είδα σε ένα πρόσφατο ταξίδι στο Στρασβούργο. Κομψότατος, με παπιγιόν και λεπτές κινήσεις, μιλούσε αργά και χαμογελούσε αραιά στη συνομιλήτριά του. Στα μάτια μου ήταν η αποτύπωση αυτής της παλιάς Ευρώπης, για την οποία προσπαθώ να μιλήσω σήμερα: καλοζωισμένος, δίχως σοβαρές έγνοιες, ανήμπορος να συλλάβει τις μύριες αλλαγές γύρω του, αφημένος στην εξαιρετική επίγευση του κρασιού του. Ίσως και με μια αίσθηση ότι «καλά τη βγάλαμε ώς εδώ».

Στο όχι και τόσο μακρινό παρελθόν, λέξεις και φράσεις όπως «ευρωπαϊκή ολοκλήρωση», «ενοποίηση», «εμβάθυνση», «σκληρός πυρήνας της ΕΕ» ήταν στο καθημερινό πολιτικό λεξιλόγιο. Η αφοσίωση στο ευρωπαϊκό όραμα, ακόμα και στην ιδέα της ομοσπονδιοποίησης, ήταν μέρος της πολιτικής ορθοδοξίας της χώρας μας, αλλά και ενός μεγάλου μέρους της πολιτικής ελίτ στην Ευρώπη. Σήμερα έχουν γίνει σκόνη και καμία νέα ιδέα δεν φαίνεται να την έχει αντικαταστήσει. Η Ελλάδα είναι μια ρημαγμένη χώρα, καταδικασμένη να βιώνει αλλεπάλληλους κύκλους φτώχειας και να ανακαλύπτει νέους πάτους στο βαρέλι. Η Γαλλία βρίσκεται βυθισμένη σε μια εσωστρέφεια και τίποτα δεν μπορεί να της αποσπάσει την προσοχή. Η Βρετανία ετοιμάζεται να πηδήξει από το καράβι. Η Γερμανία πνίγεται στην αντίφαση που προκαλεί η προσπαθεί να τιθασεύσει ηθικά την πολιτική και οικονομική ηγεμονία της. Μοιάζουμε με συγκάτοικους σε ένα σπίτι που ο καθένας βλέπει τη δική του ζωή, χωρίς να πολυνοιάζεται τι συμβαίνει στον παλιό φίλο.

Και τέλος, οι επόμενες γενιές καλούνται να ζήσουν με λιγότερα, με επαχθέστερους όρους και να πληρώσουν τον λογαριασμό για τους προηγούμενους. Όλα αυτά δημιουργούν οργή, ανημποριά, ματαίωση. Εύφορο έδαφος, δηλαδή, για την καλλιέργεια έχθρας, ακρότητας και μισαλλοδοξίας. Όλα γνωστά στην Ευρώπη που ξαναμπαίνει σε μια σκοτεινή περίοδο. Κανείς δεν ξέρει πώς και πότε θα βγει από αυτήν.