Ασκήσεις

Μ’ αυτά και μ’ αυτά, πιάσαμε και φέτος την επέτειο. Ίσως να έχω αποστασιοποιηθεί, ίσως το αφτί μου να μπλοκάρει αυτόματα πια την «αποχώρηση όλων των τουρκικών στρατευμάτων», αλλά μου φάνηκε ότι ο τόνος ήταν πεσμένος. Ούτε καλό, ούτε κακό από μόνο του αυτό. Μένει όμως το βάρος αυτής της τελετουργίας που σωρεύεται με τα έτη. Υποψιάζομαι ότι κάποια στιγμή το άθροισμά τους θα είναι μη αναστρέψιμο. Παραμένουμε, ωστόσο, διαρκώς εγκλωβισμένοι στα ρητορικά μας σχήματα, είτε αυτά αφορούν τη σκληρή/απορριπτική/λυσοφοβική γραμμή είτε την προοδευτική/πραγματιστική/pro-solution θέση. Τα μυαλά μας έχουν εκπαιδευθεί να φιλτράρουν την πληροφορία και την τοποθέτηση μέσα από τα φίλτρα αυτά. Να με συμπαθάτε, αλλά –από μια όψη του– αυτό κουράζει, φθείρει και μας στρέφει σε άλλες, ιδιωτικές ασχολίες: σπίτια, δάνεια, ταξίδια, προαγωγές, γκομενικά, γυμναστήρια, καινούργια μαγαζιά στην πόλη. Το Κυπριακό έχει μετατραπεί σε ένα παιχνίδι που δεν μπορεί να τελειώσει ποτέ. Ας μην έχουμε αμφιβολία γι’ αυτό τουλάχιστον: δεν πρόκειται να κλείσει με κάποια μεγαλειώδη κίνηση ούτε με παταγώγη τρόπο. Υποθέτω ότι θα σβήσει αργά και βασανιστικά – ο επιθανάτιος ρόγχος του θα ακούγεται σαν πειραγμένη εξάτμιση μοτοσυκλέτας που απομακρύνεται. Στο ενδεχόμενο, λοιπόν, που το Κυπριακό θα μείνει μαζί μας με άλλη μορφή, θα μας σύρει σε νέους πολιτικούς και νομικούς αγώνες για να αποτρέψουμε την αναβάθμιση, την ενσωμάτωση και την αναγνώριση. Μαζί με το τεράστιο πολιτικό κεφάλαιο που θα ξοδευτεί, θα έχουμε και μια μαζική μετατόπιση δεξιότερα της Δεξιάς, με την πλήρη νομιμοποίηση του ακραίου λόγου και την οριζόντια ένταξή του στην πολιτική σκηνή της Κύπρου. Το μέσα μας θα απασφαλίσει και χωρίς ντροπή θα ανταγωνιζόμαστε στην εθνοπρέπεια, μεταξύ σιεφταλιών και προκριματικών Champions League. Ταυτόχρονα, οι στόχοι του βερμπαλισμού θα ματαιώνονται διαρκώς, αφού θα συναντούν την πραγματικότητα της γεωγραφικής γειτονιάς μας ή την τυχαιότητα της πολιτικής επικαιρότητας. Τρανό παράδειγμα το σύγκρυο της πολιτικής ηγεσίας στο άκουσμα του πραξικοπήματος στην Τουρκία, που απέδειξε ότι αν κοιμηθεί στραβά ένας λοχαγός στην Άγκυρα, μένει ξάγρυπνη όλη η Κύπρος. Στην απουσία ουσιαστικής πολιτικής πρότασης, διερωτώμαι πώς θα μας βρουν οι επόμενοι μήνες. Προς το παρόν, μαζί με τα 39άρια, με βασανίζει η σκέψη ότι το κλείσιμο του Κυπριακού θα επικυρώσει τη ματαιότητα της ενασχόλησης μαζί του, μα πιο πολύ θα αποτελέσει ένα θλιβερά άδοξο τέλος για όσους είχαν τολμήσει να σκεφτούν κάποια στιγμή ότι τα πράγματα μπορεί να ήταν και αλλιώς. Μόνο που τέτοιες ασκήσεις ιστορικών υποθέσεων μας έχει χορτάσει το νησί από πολύ νωρίς.

Ξένοι στην ίδια πόλη

Για τον δημόσιο χώρο αυτή τη βδομάδα το άρθρο, με αφορμή αμέριμνες βόλτες στη Λευκωσία, όπου παρατηρεί κανείς τις αντιφάσεις και τις ελλείψεις του αστικού τοπίου. Σημείο πρώτο: η πρόσφατη ανέγερση της σιδερένιας περίφραξης του κτηρίου της Βουλής. Παρά τους όποιους πρακτικούς λόγους υπαγόρευσαν την αλλαγή αυτή, το μήνυμα που περνά στον κόσμο είναι αυτό της δημιουργίας μιας απόστασης, ενός χάσματος ανάμεσα σε εσάς και εμάς. Αντίστοιχα κτήρια στην Ευρώπη δεν προφυλάσσονται από παρόμοιου είδους κατασκευές και υποψιάζομαι ότι υπάρχουν καλοί συμβολικοί και πολιτικοί λόγοι για αυτό. Τι έχει να φοβηθεί, λοιπόν, η Βουλή; Ακόμα και εάν η έγνοια ήταν να προστατευθεί από τις διαδηλώσεις, δεν είμαι βέβαιος αν εξαντλήθηκαν όλες οι άλλες λιγότερο παρεμβατικές επιλογές για την επίτευξη του ίδιου στόχου.

Επιπρόσθετες σκέψεις αναφορικά με την ανάγκη ύπαρξης περισσότερων πλατειών και χώρων πρασίνου. Η παλιά πόλη ασφυκτιά ήδη από την υφιστάμενη δόμησή της, ενώ τα πάρκα δεν είναι δημοφιλείς προορισμοί για τους κατοίκους της. Τι φταίει; Οι πλατείες έχουν μια στεγνή όψη: δείτε τη σχεδόν φετιχιστική τσιμεντοποίηση της πλατείας Ελευθερίας και του παλαιού δημαρχείου. Και οι δύο τους μοιάζουν σχεδιασμένες για να απωθούν τους διαβάτες και τη ροή ζωής σε αυτές.

Στα πιο πάνω έρχεται να δέσει και η προϊούσα «ανάπτυξη» με τη λειτουργία σχεδόν πανομοιότυπων καφεστιατορίων και wine bar στο ιστορικό κέντρο. Με σταθερό ρυθμό, οι επιχειρήσεις αυτού του είδους αυξάνονται σε αριθμό και επεκτείνονται γύρω από τον νοητό άξονα των κεντρικών οδών της παλιάς Λευκωσίας. Μοιάζουν να απευθύνονται σε έναν λαό που έχει ανάγκη καφέ, φαγητό και κρασί – μόνο. Η ομοιότητα των επιχειρήσεων αντικατοπτρίζεται και στην αισθητική των περισσοτέρων. Χόρτασε το μάτι μας παλέτες, ψευδοπαλαιωμένα έπιπλα και ατέλειωτες στρατιές χίπστερς, που μάλλον έζησαν σε μια Κύπρο όπου το μόνο που έκαναν ήταν να ασχολούνται με τις λεπτές διαφορές ανάμεσα στα είδη των καφέδων. Το αποτέλεσμα αυτής της φούσκας είναι η σταδιακή εκδίωξη των παλιών καταστημάτων και των επιχειρήσεων, των μικρών καφενείων και των απόκληρων που είχαν βρει τη δική τους γωνιά σε αυτή την πόλη.

Οι νέες ιδέες για την πόλη την θέλουν πιο καθαρή, πιο συγυρισμένη, πιο ατσαλάκωτη, χωρίς ανθρώπινο χρώμα, καθωσπρέπει, κομμένη και ραμμένη στα μέτρα όσων θέλουν να χρυσοπληρώνουν αμφιβόλου ποιότητας εδέσματα και ροφήματα, αρκεί να βλέπουν και να βλέπονται. Το παλιό ή το αυθεντικό είναι βρόμικο, χωρκάτικο, ξένο, απομεινάρι μιας Κύπρου που αργοσβήνει και που τη συναντάς λίγο πριν το οδόφραγμα του Αγίου Κασσιανού ή στην οδό Ληδήνης.

Τι θα ήθελα; Ας αρχίσω με αυτό που αποκλείω: τη μυθοποίηση ενός παρελθόντος που δεν έζησα, τις κουβέντες για τις παλιές καλές μέρες. Θα προτιμούσα ένα ιστορικό κέντρο με έλεγχο του είδους και του αριθμού των επιχειρήσεων «ψυχαγωγίας», αύξηση των μόνιμων κατοίκων, άνοιγμα μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων από αληθινούς ανθρώπους που παράγουν ή τελοσπάντων ασχολούνται με πραγματικές δουλειές. Προς το παρόν, επικρατεί μια απροσδιόριστη ιδέα για το τι είναι cool και in, το ιστορικό κέντρο βυθίζεται κάτω από το βάρος των SUV, όσων τριγυρνούν με απορία πεντάχρονου στον ζωολογικό κήπο ζωγραφισμένη στο πρόσωπό τους. Είμαστε ξένοι στην ίδια πόλη, αιτία και συνέπεια του ότι δεν έχουμε κουβεντιάσει ποτέ πώς θα θέλαμε αυτή να μοιάζει. Α, και για να μην το ξεχάσω: το παλιό ΓΣΠ να γίνει πάρκο.

Παραλυτική αμηχανία

Με δυο λέξεις, η απόπειρά μου να συμπυκνώσω αυτό που πλανάται πάνω από τα κεφάλια μας τον τελευταίο καιρό. Adieu στις παλιές καλές μέρες. Το παρελθόν θα εμφανίζεται μπροστά μας σαν ξεθωριασμένες καρτ-ποστάλ που ανασύρεις από ένα ξεχασμένο τετράδιο. Τον καινούργιο κόσμο που αναδύεται πολύ αμφιβάλλω αν μπορούμε καν να τον κατανοήσουμε. Ίσως να είμαστε απαράσκευοι, ίσως κι αυτός να είναι ξένος από όσα γνωρίσαμε. Αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να σταματήσουμε να προσπαθούμε. Ούτε σημαίνει ότι θα τα καταφέρουμε. Αυτή η παραλυτική αμηχανία πιστεύω ότι αφορά το τοπικό και το διεθνές.

Στο νησί προσπαθούμε να διαλέξουμε προς τα πού να κατευθυνθούμε. Προς το παρόν, είμαστε χαμένοι ανάμεσα στην προσπάθεια μιας μικρής μειοψηφίας να χωρέσει τον εκσυγχρονισμό και την πρόοδο που δεν έζησε η χώρα από το 1960, και από την άλλη συναντάς παντού αντιστάσεις και διαφθορά, μια αποστροφή στο δημόσιο και το κοινό και μια οπισθοδρομικότητα, που βρίσκει διαρκώς νέες μεταμφιέσεις. Σε αυτό το μεταίχμιο, που οριοθετεί το πέρασμα από το ’16 στο ’17, το business as usual παιχνίδι των προεδρικών συνεχίζεται, ενώ κανείς δεν ξέρει να απαντήσει στο ερώτημα πώς θα ήθελε να μοιάζει η Κύπρος σε δέκα-είκοσι χρόνια από σήμερα. Στενεύουν έτσι οι ορίζοντες όλων μας, η καθημερινότητα γίνεται μια ύπουλη ρουφήχτρα και εξαπατούμε τους εαυτούς μας με ψευτοσυγχωρέσεις και αναβολές για πιο εύθετο χρόνο.

Στα πιο μεγάλα και διεθνή, η οικουμένη είναι ένα κουτί γεμάτο αβεβαιότητα, αστάθεια και πολλές φορές φρίκη, πόνο και θάνατο. Είναι ευσεβοποθισμός να προσδοκείς ότι τίποτα δεν θα αλλάξει στη διάρκεια του βίου σου, αλλά διερωτώμαι αν υπάρχει κανείς που μπόρεσε να σταματήσει τη ροπή σε αυτόν. Να μην ξεχνάμε και την τύχη του καθενός μας που, σε αντίθεση με την πλειοψηφία, ζει σε συνθήκες ευημερίας. Το παιχνίδι ξαναμοιράζεται, καθώς διαβαίνουμε την εποχή του διαρκούς πολέμου για τη διαρκή ειρήνη. Είμαι βέβαιος ότι οι περισσότεροι τελούμε σε μια κατάσταση μερικής απόσυρσης: οι πληροφορίες φτάνουν με κάθε μέσο σε καταιγιστικούς ρυθμούς, θέτοντας εκτός λειτουργίας την ικανότητά μας να τις επεξεργαστούμε και να τις εντάξουμε σε ένα ερμηνευτικό πλαίσιο. Οικονομική κρίση, τρομοκρατία, ισλαμοφοβία, BREXIT, ISIS, άνοδος ξεχασμένων εθνικισμών, διπλωματικοί ελιγμοί, ψηφίσματα, προσφυγικό – η λίστα δεν τελειώνει και θέτει ενώπιόν μας προβλήματα, με μια ψευδαίσθηση ότι κάτι μπορούμε να κάνουμε κι εμείς. Μόνο που κι εδώ, ο αριθμός, το μέγεθος και η πολυπλοκότητά τους μας οδηγούν ξανά στην παραλυτική αμηχανία που ανέφερα στην αρχή...