Εικονικές πραγματικότητες

Ζήσαμε τα πενήντα και πλέον χρόνια της Κυπριακής Δημοκρατίας μέσα από μια αλληλοδιαδοχή εικονικών πραγματικοτήτων και συλλογικών φαντασιώσεων. Κάθε φορά που οι τελευταίες ανατρέπονταν βίαια και συντριπτικά, νέες εικονικές πραγματικότητες αναδύονταν για να στηθούν πάνω τους καινούργιες φαντασιώσεις. Ας συλλογιστούμε το πέρασμα από την ένωση στην ανεξαρτησία, από την ανεξαρτησία στη μονοπώληση της Κυπριακής Δημοκρατίας από την ελληνοκυπριακή κοινότητα, από την ασφυκτική πίεση στους Τουρκοκύπριους μέχρι το 1974 στην αποδοχή της διζωνικής ομοσπονδίας, από τις ατέρμονες συνομιλίες που κοίμισαν για δεκαετίες το πρόβλημα μόνο και μόνο για να ξυπνήσουμε απότομα το 2004, από τις ελπίδες για δίκαιη λύση στο φλερτ με την ιδέα μιας χαλαρής ομοσπονδίας.

Κοινό γνώρισμα των χρονικών περιόδων που αντικατοπτρίζονται στην πιο πάνω περιγραφή είναι η συθέμελη κατάρρευση του κυρίαρχου πολιτικού στόχου και της ρητορικής που τον συνόδευε. Κι επίσης, η οικοδόμηση μιας νέας ιδέας προς επίτευξη την οποία όλοι όφειλαν να υπηρετούν κατά τρόπο αποκλειστικό και με θρησκευτική αφοσίωση. Με αυτόν τον τρόπο εμπεδώθηκε και ο ξύλινος λόγος στον οποίο θεμελιώνεται η δημόσια συζήτηση για το Κυπριακό. Θυμηθείτε τη «δίκαιη, βιώσιμη και λειτουργική λύση», τη «δίκαιη λύση», τα «απαράγραπτα δικαιώματα», την «επιστροφή όλων των προσφύγων στις πατρογονικές τους εστίες». Ο κατάλογος μπορεί να γίνει ακόμα πιο μακρύς.

Ένα τρίτο κοινό χαρακτηριστικό των περιόδων αυτών είναι η απόλυτη έλλειψη αυτογνωσίας και αυτοεξέτασης, με τη συνέχιση στην ίδια πορεία χωρίς προβληματισμό για το τι πήγε στραβά στο παρελθόν και ταυτόχρονα αποφεύγοντας μια βασική παραδοχή: ότι η πραγματικότητα συνέτριψε τις ιδεοληψίες, τους στόχους, τις επιθυμίες, τις βασικές παραδοχές μας. Η Κύπρος είναι ίσως το μεγαλύτερο πραγματικό παράδειγμα μιας πολιτικής κοινότητας που βιώνει σταθερά το φαινόμενο της «γνωστικής δυσαρμονίας» (cognitive dissonance): όταν η πραγματικότητα ματαιώνει τις αρχικές σου επιθυμίες, τότε αλλάζεις τις επιθυμίες σου για να προσαρμοστείς στη νέα πραγματικότητα. Μέχρι την επόμενη διάψευση από την ίδια την πραγματικότητα.

Μέσα από το πλέγμα αυτής της προσέγγισης θα μπορούσαν να ερμηνευθούν και άλλα προβλήματα, κακοδαιμονίες και κραυγαλέες αντιφάσεις της ίδιας της κοινωνίας μας, με πιο τρανταχτό παράδειγμα την τραγική εξέλιξη της υπόθεσης στο Μαρί. Την επομένη του συμβάντος άρχισαν να εξαπλώνονται με ραγδαίους ρυθμούς δύο κύρια και αλληλοαντικρουόμενα ρεύματα ερμηνείας. Το ένα που υποστήριζε ότι το συμβάν οφειλόταν στην ομηρία της κυβέρνησης στις ιδεοληψίες και τις αγκυλώσεις της που την καθιστούσαν ανίκανη να διαχειριστεί το θέμα. Το άλλο ότι η τελική κατάληξη του προβλήματος οφειλόταν στις δυσλειτουργίες και τα ενδημικά προβλήματα της κρατικής μηχανής και του βαθέος κυπριακού κράτους.

Η προσέγγιση ήταν δηλαδή η εξής: η αντίληψη για την πολιτική αφετηρία και ρίζα (αριστερή κυβέρνηση, δεξιός κρατικός μηχανισμός) εξηγούσε το αποτέλεσμα (χειρισμός, παραλείψεις και τελικώς έκρηξη). Με άλλα λόγια οι προσωπικές πεποιθήσεις του καθενός χρησιμοποιούνταν για την ανάλυση των αιτιών και του αποτελέσματος, δηλαδή της συντριπτικής πραγματικότητας του θανάτου συμπολιτών μας και του οικονομικού πλήγματος που βίωσε η χώρα. Οι απόπειρες που έγιναν για να βρεθούν και να διορθωθούν τα λάθη ήταν βραχύβιες και χωρίς ουσιαστική θέση στον δημόσιο διάλογο. Υποθέτω στο επόμενο Μαρί κανείς δεν θα αναρωτηθεί τι πραγματικά πήγε στραβά…