Τουρκοκύπριοι - Από το περιθώριο στο συνεταιρισμό (1923-1960)

Χθες στη δημοσιογραφική εστία μιλήσαμε για το βιβλίο του Σώτου Κτωρή "Τουρκοκύπριοι - Από το περιθώριο στο συνεταιρισμό (1923-1960)". Το κείμενο της δικής μου εισήγησης είναι πιο κάτω. Με το καλό και στη λίστα των ευπώλητων!

   Ktoris short version.doc

Νυχτερινές πορείες

Παλιά, το πατρικό μου ήταν στην άκρη της πόλης. Είναι ακόμα στην ίδια  τοποθεσία, μόνο που η άκρη της πόλης δεν είναι πια εκεί. Μέναμε στο προτελευταίο σπίτι αριστερά. Ύστερα άρχιζε να απλώνεται μια ατελείωτη πεδιάδα κι ένας δρόμος που, αν τον ακολουθούσες, θα σε έβγαζε στο πρώτο σπίτι του διπλανού οικισμού μετά από περίπου δέκα λεπτά. Χρόνια μετά, η άκρη της πόλης μετακινήθηκε προς τα εκεί. Νέα σπίτια, πολυκατοικίες, οικόπεδα που χωρίστηκαν για να κτιστούν τα πατρικά άλλων ανθρώπων και δίπλα σε όλα αυτά η πανεπιστημιούπολη. Τα μακρινά καλοκαίρια της δεκαετίας του ’80, άκουγα τα βράδια το σιωπητήριο από τα κοντινά στρατόπεδα. Όσοι άρρενες Κύπριοι, ικανοί προς υπηρεσία, αφιέρωσαν λίγο ή πολύ από τον χρόνο της νιότης τους σε κάποιον από τους ανά την Κύπρο στρατώνες, μπορούν να αναγνωρίσουν τον αργόσυρτο και μελαγχολικό ήχο της (ηχογραφημένης) τρομπέτας του “il silenzio”. Εγώ, πάντως, φανταζόμουν τότε ότι ο τρομπετίστας ήταν ένας cool τύπος, που περνούσε τη μέρα του περιμένοντας να βραδιάσει για να εκτελέσει τη μουσική υπηρεσία του (δεν άκουσα ποτέ το πρωινό εγερτήριο, μέχρι που κατατάγηκα, κι έτσι δεν είχα αντίστοιχη φαντασίωση για το πρωί). Μου φαίνεται αδιανόητο με τα μυαλά που κουβαλάω σήμερα, αλλά τότε ήμουν ένα παιδί που μεγάλωνε σε μια περιοχή που είχε τέσσερα στρατόπεδα σε μια ακτίνα μικρότερη του ενός χιλιομέτρου. Τα ίδια καλοκαιρινά βράδια, περνούσαν ξαφνικά μπροστά απ’ το σπίτι, ζυγισμένοι-στοιχισμένοι στρατιώτες με πλήρη εξάρτυση και άβολα κράνη σαν στραβοχυμένες κατσαρόλες, αγκαρεμένοι στην εβδομαδιαία πορεία. Όλο αυτό μου φαινόταν σαν μια παράσταση, η ξαφνική τρέλα 100 τύπων που φορούσαν εντυπωσιακές στολές και κρατούσαν ακόμα πιο εντυπωσιακά όπλα και έβγαιναν βόλτα για να χαιρετήσουν μόνο εμένα. Είχα μια ανυπομονησία: να μεγαλώσω και να γίνω κι εγώ ένας απ’ αυτούς. Ωστόσο, όλο και κάποια θεία συχνά-πυκνά θα μου χάλαγε το όνειρο, αφού μου έλεγε με βεβαιότητα ότι μέχρι να έρθει ο δικός μου καιρός, δεν θα υπάρχει στρατός και το Κυπριακό θα έχει λυθεί απαξάπαντος. Αυτό με απογοήτευε, γιατί έπαιρνα στα σοβαρά και τοις μετρητοίς αυτές τις κουβέντες, δεν θα γινόμουν ποτέ σαν τους ήρωες που οι φωτογραφίες τους κοσμούσαν τους σχολικούς τοίχους κι έτσι αρκούμουν στα πολεμικά παιδικά μου παιχνίδια. Μετά, ύπουλα και ανεπαισθήτως, κάποιος πάτησε το κουμπί του fast forward, εγώ βρέθηκα με στρατιωτικές παραλλαγές απλώς και μόνο για να διαπιστώσω τον παραλογισμό και το μάταιο του αστείου που ονομάζεται Εθνική Φρουρά, αργότερα έφυγα από το πατρικό μου για σπουδές και δουλειά, τα δύο στρατόπεδα της περιοχής έκλεισαν και ύστερα γκρεμίστηκαν, πράγμα που είχε ως αποτέλεσμα να σταματήσουν οι νυχτερινές πορείες, κόσμος μπήκε και βγήκε στη ζωή μου κι αντίστοιχα κι εγώ μπήκα και βγήκα στις ζωές άλλων (σε κάποιες έμεινα), με δυο λόγια έφτασα μέχρι εδώ με ένα φορτιό καλές στιγμές, λίγο στραπατσαρισμένος από μερικές πτώσεις, αλλά τι τα θες, είναι κανείς που δεν έχει μερτικό σε αυτά, με μια παλιά δίψα που όλο και την απωθώ για να μην με πιλατεύει, παραδόξως και ταυτοχρόνως πιο ανεκτικός και πιο θυμωμένος, κι ίσως με μια σταλιά επίγνωσης –μην χαμογελάς, σε βλέπω– ότι πια πρέπει να διαλέγω τις μάχες μου για να σκοτώνω το θεριό.

 Α, κι αύριο, κλείνω τα τριάντα τέσσερα (μα, η αλήθεια είναι πως δεν το πιστεύω με τίποτα).

 

Η δημοκρατία των τεμπέληδων

Η φυλάκιση προβεβλημένων στελεχών της Χρυσής Αυγής αποτέλεσε την αφορμή για να προταθεί η αντίστοιχη αντιμετώπιση των ομοϊδεατών τους στην Κύπρο. Η εισήγηση βασίζεται σε έναν απλοϊκό συλλογισμό: εφόσον το ΕΛΑΜ διακηρύττει την ιδεολογική του συγγένεια με τη Χρυσή Αυγή θα πρέπει να τύχει της ίδιας μεταχείρισης και να απαγορευτεί η λειτουργία του στην Κύπρο. Ο καθηγητής ποινικού δικαίου Ι. Μανωλεδάκης υπενθυμίζει το θεμελιώδες ότι: «το ποινικό δίκαιο στα φιλελεύθερα κράτη στηρίζεται στην πράξη και όχι στο φρόνημα του δράστη, το οποίο καθ’ αυτό, χωρίς την αποτύπωσή του σε συγκεκριμένη βλαπτική ή επικίνδυνη πράξη, δεν ενδιαφέρει». Ποιες μπορεί να είναι οι πράξεις αυτές; Διαβάζοντας τα αποτελέσματα της προκαταρκτικής εξέτασης του Αρείου Πάγου για τη δράση της Χρυσής Αυγής, βρίσκει κανείς τα εξής: ανθρωποκτονία από πρόθεση, ληστεία από κοινού, παραβάσεις σχετικά με εκρηκτικές ύλες, βαριά σκοπούμενη σωματική βλάβη, διακεκριμένη διατάραξη κοινής ειρήνης και σύσταση εγκληματικής οργάνωσης.

Επιστρέφοντας στα της Κύπρου, αναρωτιέμαι ποιες αντίστοιχης βαρύτητας πράξεις έχουν διαπραχθεί, από ποιους και σε ποια εγχώρια εγκληματική οργάνωση ανήκουν οι ύποπτοι. Όσο και αν το ΕΛΑΜ επιθυμεί να κλέψει λίγη από την άνοδο της δημοτικότητας της Χρυσής Αυγής και όσο και αν προσπαθεί να αντιγράψει τις μεθόδους και τον τρόπο της πολιτικής της παρουσίας, εξακολουθεί να παραμένει μια ερασιτεχνική καρικατούρα, χωρίς τέτοια δράση. Το πρόβλημα είναι άλλης φύσης και τάξης: οι υποστηρικτές του έχουν ανάγκη από μόρφωση, διαλεκτικότητα και αναθεώρηση του κώδικα αξιών τους.

Αυτό που επιχειρώ να πω εδώ είναι ότι η ποινικοποίηση της ύπαρξης και της λειτουργίας του ΕΛΑΜ είναι η απάντηση της δημοκρατίας των τεμπέληδων. Μιας δημοκρατίας που βαριέται να διαμαρτυρηθεί, που δεν κινητοποιεί τα πολιτικά της κόμματα για κοινή και συντονισμένη απάντηση στον εκφασισμό της κοινωνίας μας, που δεν αλλάζει την παιδεία της, που δεν αντιμετωπίζει τις οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες που ευνοούν την ανάπτυξη ακροδεξιών φαινομένων, που παραχωρεί εντός της κοινωνίας αυτό που τόσο πολύ χρειάζεται ο ναζισμός: ζωτικό χώρο.

Η ποινική αντιμετώπιση του ΕΛΑΜ σήμερα, το μόνο που θα αποδείξει είναι ότι η δημοκρατία μας τελεί σε πανικό και αμηχανία, ότι δεν επιθυμεί να κατανοήσει τους λόγους που οδηγούν τους πολίτες αυτής της χώρας στην υποστήριξη του κόμματος αυτού, ότι η ελευθερία της άποψης αφορά το μεγαλύτερο, αλλά όχι το πλήρες, πλέγμα των πολιτικών θέσεων. Η δημοκρατία είναι μια δύσκολη άσκηση για τη συνέπεια θεωρίας και πράξης: οφείλει να παίζει με καθορισμένους κανόνες, που δημιουργούνται ή καταργούνται μέσα από σαφείς διαδικασίες, για να μπορεί να κερδίζει με πολιτικούς όρους τα μυαλά και τις καρδιές των ανθρώπων.

Δεν χωράει αμφιβολία ότι το ΕΛΑΜ είναι ένα κόμμα μισαλλοδοξίας, ακρότητας, ρατσισμού, ξενοφοβίας και άλλων χαρακτηριστικών που δεν σχετίζονται με τον αξιακό χάρτη της δημοκρατίας. Ωστόσο, είναι απόψεις που θα πρέπει να μπορούν να ακούγονται, όσο προκλητικές, ακραίες ή δυσάρεστες μπορεί να είναι για εμάς τους υπόλοιπους. Δεν το λέω εγώ – το λέει η αποκρυσταλλωμένη νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Η δημοκρατία μας έχει νόμιμους και ηθικά ανεπίληπτους τρόπους άμυνας απέναντι ακόμα και σε αυτούς που επιθυμούν την κατάλυσή της ή τη διατάραξη της λειτουργίας της. Το θέμα είναι να μην προσχωρήσουμε στις ίδιες μεθόδους που θα χρησιμοποιούνταν από όσους την αντιστρατεύονται. Γιατί τότε τι θα μας διαφοροποιεί από αυτούς;

Και κάτι τελευταίο, αν η δημοκρατία οδηγηθεί στη χρήση του ποινικού της οπλοστασίου έναντι αυτών των φαινομένων, τότε μάλλον σημαίνει ότι οι θεσμοί και οι πολιτικές της δεν δούλεψαν όπως θα έπρεπε, όταν έπρεπε. Η περίπτωση της Ελλάδας είναι επιβεβαιωτική της πιο πάνω υπόθεσης και φοβάμαι ότι η Κύπρος, ως ένα κακέκτυπό της, ακολουθεί τον ίδιο δρόμο. Το πρόβλημα, συνεπώς, δεν είναι η αποτυχία της δημοκρατίας, ως τρόπου πολιτειακής συγκρότησης, όπως ισχυρίζονται οι ακραίοι, αλλά η ενίσχυση, η θωράκιση και η βελτίωσή της. Επί τούτου, προτάσεις;

Newspeak

Έβλεπα τις προάλλες ένα βιντεάκι με ένα απόσπασμα από κάποιο κεντρικό δελτίο ειδήσεων. Ο πολιτικός που μιλούσε άρχισε να χρησιμοποιεί διάφορες φράσεις που ακούγονταν βαρύγδουπες και φιλοδοξούσαν να συμπυκνώσουν τις σκέψεις του στον πιεσμένο τηλεοπτικό χρόνο. Ξαφνικά συνειδητοποίησα ότι τις κενολογίες που έλεγε τις ακούμε για καιρό τώρα, ενδεδυμένες με περισπούδαστο ύφος και σοβαροφάνεια. Αποφάσισα, λοιπόν, να καταγράψω μερικά από τα κλισεδάκια και να αποπειραθώ να ερμηνεύσω το νόημά τους. Ιδού το αποτέλεσμα:

·      Η κυβέρνηση αισιοδοξεί = ο βράχος είναι φάτσα-κάρτα απέναντι, αλλά ελπίζουμε να φυσήξει αντίθετος αέρας σύντομα.

·      Ανατροπή των δεδομένων = η κκελέ μας εν μες στη βούρκαν, αλλά ευτυχώς ακόμα αναπνέουμε.

·      Εξελίξεις στον χρηματοπιστωτικό τομέα = το άθροισμα άγνωστων στον πολύ κόσμο διεργασιών που θα καθορίσουν την τύχη όλων μας.

·      Ξεπεράσαμε την επικίνδυνη ζώνη = ψηφίσαμε στη Βουλή, αλλά δεν τα μετρήσαμε καλά και ξαναψηφίσαμε.

·      Οι προκλήσεις είναι μπροστά μας = έχουμε ένα κάρο προβλήματα και δεν ξέρουμε αν, πώς και πότε θα τα καταφέρουμε. Πίσω στο κάτεργο όλοι!

·      Σχέδιο αναδιάρθρωσης = ό,τι κάναμε μέχρι σήμερα ήταν λάθος. Φωνάξαμε τρεις ξένους να συμμαζέψουν τα ασυμμάζευτα.

·      Οι προσπάθειες δεν πάνε χαμένες = είμαστε μεσοστρατίς στο πέλαγο με βάρκα την ελπίδα.

·      Σταθεροποίηση = κάποιος πάτησε φρένο στην κατηφόρα. Παρακαλείται να σηκώσει το χειρόφρενο.

·      Εξεύρεση φόρμουλας = δεν έχουμε ιδέα πώς θα τα καταφέρουμε κι ελπίζουμε να κατεβάσει καμιά ιδέα κάποιος. Σύντομα!

·      Ενέργειες προς τη σωστή κατεύθυνση = κάτι έχουμε σχεδιάσει και δειλά-δειλά βάλαμε μπρος. Ο Θεός να βάλει το χέρι του.

·      Το μαχαίρι θα φτάσει στο κόκαλο = στην υπόθεση εμπλέκονται κάτι δικοί μας, σκέτοι ερασιτέχνες. Να δούμε τι θα χρειαστεί να σκαρφιστούμε πάλι για να τους γλυτώσουμε.

·      Είμαστε σε καλό δρόμο = γεια σας, προσγειώθηκα στην Κύπρο πριν 15 λεπτά και νομίζω ότι τα έχω καταλάβει όλα.

·      Θα γίνουν τομές στη λειτουργία του Χ = κάτι θυμίζει τα παλιά, αλλά το ξέρουμε ότι τίποτα δεν θα είναι ξανά το ίδιο.

·      Να επιτευχθεί ο στόχος = το χέρι της κυβέρνησης έχει σκίσει την τσέπη και έχει φτάσει λίγο πιο κάτω από το ύψος των αχαμνών μας. Keep calm and stop thinking.

·      Εξορθολογισμός κοινωνικών παροχών = τέρμα στα τσεκκούθκια, τα επιδόματα και το κράτος πρόνοιας. Αν αρρωστήσεις, αν πέσεις σε ανάγκη, αν είσαι φτωχός, την έχεις πατήσει. Deal with it or die trying.

·      Τα μηνύματα που λαμβάνουμε είναι ενθαρρυντικά = μας έκανε τρεις φορές «πατ-πατ» στην πλάτη ο σοφέρ της κυρίας Ντέλιας.

·      Θα ανοίξουμε όλα τα κεφάλαια = ο ρυθμός των πληροφοριών θα είναι τόσο καταιγιστικός που δεν θα έχετε ιδέα τι συμβαίνει. Όταν θα έχουμε τελειώσει μαζί σας, μόνο λίγοι θα έχουν επιβιώσει.

·      Οι μεταρρυθμίσεις προχωρούν = θα σας ταράξουμε στα νομοσχέδια.

·      Να ανακτήσουμε την αξιοπιστία μας = έξω δεν μας παίρνει κανείς στα σοβαρά. Εγκαταλείψατε τη χώρα.

Μια μικρή, κακή Ελλάδα

Η ιστορία με τη Χρυσή Αυγή στην Ελλάδα και τους εγχώριους αντιπροσώπους της έρχεται να μας υπενθυμίσει ότι η Κύπρος είναι σε πολλές εκφάνσεις του δημοσίου βίου της μια μικρή, κακή Ελλάδα. Υποψιάζομαι ότι η ρίζα του κακού ανιχνεύεται στη μη πραγμάτωση του πολιτικού στόχου και πόθου δεκαετιών: την πολιτική Ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα. Πρώτα ήταν ο εμφύλιος σπαραγμός στην Ελλάδα, που ο απόηχός του έφτασε στο νησί διηθισμένος μέσα από τις τοπικές αντιπαλότητες της Εκκλησίας με την Αριστερά. Η κάπως γκροτέσκα της έκφραση στα πράγματα του νησιού μας έχει αφήσει τον ποδοσφαιρικό διαχωρισμό της ελληνοκυπριακής κοινότητας με τα ποδοσφαιρικά σωματεία που πρόσκεινται και διοικούνται από ανθρώπους που έχουν δεδηλωμένες κομματικές καταβολές και προτιμήσεις. Ύστερα, ήταν οι θαυμαστές και οι οπαδοί της απριλιανής χούντας, που κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωση των μικρονοϊκών τους συνοδοιπόρων δεν δίστασαν να αποπειραθούν την κατάλυση του πολιτεύματος, πιστεύοντας ότι εκτελούσαν εθνικό χρέος. Τους θυμόμαστε κι αυτούς κάθε βράδυ, ατενίζοντας το διαχρονικό τους έργο: την τουρκική σημαία στον Πενταδάκτυλο. Ακολούθησε μια παραλλαγή του αιτήματος της «Αλλαγής», ως πολιτικού συνθήματος και ως πρότασης ανανέωσης του δημόσιου βίου, με τη σύντομη άνοιξη της περιόδου του Γ. Βασιλείου, που τόσο ανόητα και άδοξα συνάντησε το τέλος της. Στα πιο πεζά, σύντομα μετά από ορισμένες ποδοσφαιρικές συναντήσεις που έδειξαν ότι το κυπριακό ποδόσφαιρο μπορεί να ονειρεύεται κι αυτό μερικές φορές, οι οπαδοί των ντόπιων ομάδων υιοθέτησαν όλο τον φετιχισμό και το lifestyle του πιο κάφρικου οπαδισμού: συγκεκριμένη ενδυμασία, υιοθέτηση όμοιων συνθημάτων, ραντεβού αντίπαλων ομάδων για να παίξουν ξύλο και πάει λέγοντας. Τον χορό συνέχισε η εθνική υστερία και ο στρατιωτικός παροξυσμός. Θλιβερό απομεινάρι, σαν μια στύση που έπεσε, εκείνης της εποχής είναι η συνεχιζόμενη υπόθεση με υπόδικο τον Α. Τζοχατζόπουλο και τον εκζητούμενο Ν. Μιχαηλίδη. Να συνεχίσω; Ας συνεχίσω: η δυναμική επάνοδος μιας αλλοπρόσαλλης νεοορθοδοξίας στην Ελλάδα επί Χριστόδουλου ακολουθήθηκε από την επιστροφή στις εκκλησίες με τους εντόπιους ιεράρχες να αναζητούν εκ νέου έρεισμα στο ποίμνιο. Οι αρχιεπισκοπικές εκλογές μας θύμισαν και το σκαιό πρόσωπο που έχουν κάποτε οι αμνοί. Το πρόταγμα του α λα ΠΑΣΟΚ «εκσυγχρονισμού» δεν βρήκε πρόσφορο έδαφος, παρά τις καλές προθέσεις όσων επιχείρησαν να ζεύξουν το άρμα της Κύπρου στο ιδεολόγημα αυτό. Κι επίσης, η Ελλάδα της λαμογιάς, της απατεωνιάς, της μίζας και της ρεμούλας που διαχύθηκαν σχεδόν σε όλο το εύρος του πολιτικού της στερεώματος, εμπεδώθηκαν και στο χρυσοπράσινο φύλλο, με ακόμα χειρότερο χαρακτηριστικό ότι στα καθ’ ημάς έχουμε κι ολόκληρο πολιτικό κόμμα να στηρίζει τη λειτουργία του σε αυτές της πρακτικές. Και επιστρέφοντας στην πρώτη πρόταση, η άνοδος της ακροδεξιάς στην Ελλάδα και η εκλογική της επιτυχία, απενοχοποίησε τους εγχώριους μιμητές της, ευτυχώς χωρίς αντίστοιχα αποτελέσματα. Σε πολλές πτυχές της ζωής μας, η αντιγραφή της κακομοιριάς και των δυσλειτουργιών της ελληνικής πραγματικότητας έγινε με τρόπο σχεδόν κωμικό και με παραμορφωτικά αποτελέσματα. Υπό μια έννοια, η Ένωση έγινε, μόνο που το αποτέλεσμά της δεν δικαιώνει τους υποστηρικτές της...