Δυο λόγια για τον ενδιάμεσο χώρο

“Η παράνοια σε άτομα είναι σχετικά σπάνια.

Όμως σε ομάδες, κόμματα, έθνη και εποχές είναι μάλλον ο κανόνας.”

Νίτσε

Η ιστορία με τον ενδιάμεσο χώρο παίζει σαν χαλασμένος δίσκος πριν και μετά από σημαντικές εκλογικές αναμετρήσεις. Πίσω από την εύηχη διατύπωση, ωστόσο, κρύβεται μια εν πολλοίς κουραστικά υποκριτική στάση των ενδιαφερομένων. Ας πάρουμε, όμως, τα πράγματα από την αρχή.

Αν και η επίκληση της αναγκαιότητας ένωσης του ενδιάμεσου χώρου ακούγεται σταθερά στον ίδιο τόνο, εντούτοις το περιεχόμενό της δεν είναι τόσο προφανές. Το πραγματικό κίνητρο των δύο κομμάτων που τοποθετούν τους εαυτούς τους στο κέντρο του κυπριακού πολιτικού χώρου είναι ένα: η συνένωση των ποσοστών τους ώστε να ανταγωνιστούν τον εκάστοτε αδύναμο εκ των ΑΚΕΛ και ΔΗΣΥ. Η στάση αυτή προδίδει τον καιροσκοπισμό και την ιδιοτέλεια που χαρακτηρίζει το ΔΗΚΟ και την ΕΔΕΚ: αντιμέτωπα με τη δική τους αδυναμία να διευρύνουν την εκλογική τους βάση, στρέφονται στην πολλά υποσχόμενη χώρα των εκλογικών μαθηματικών. Το πρόβλημά τους ωστόσο παραμένει άλυτο, όχι επειδή οι προσωπικές φιλοδοξίες και οι κομματικές επετηρίδες δεν επιτρέπουν την τελική και οργανική ένωσή τους, αλλά επειδή τα ίδια παραμένουν κενά κελύφη από πολιτικής άποψης. Η ιστορική εξήγηση της θέσης αυτής εδράζεται στην εξ υπαρχής προσωποπαγή δημιουργία και λειτουργία τους. Ακόμα και υπό τις σημερινές τους ηγεσίες, τα δύο κόμματα εξακολουθούν να λειτουργούν με τη νοοτροπία της μονολιθικής ηγετικής παρουσίας. Ιδωμένες μέσα από αυτό το φακό, οι διαρκείς εκλογικές αποτυχίες τους δεν είναι διόλου δυσεξήγητες – ίσως μόνο για τα ίδια τα στελέχη των κομμάτων...

Με τον καιρό, η φράση «ενδιάμεσος χώρος» έχει αναχθεί σε έναν εξέχοντα πολιτικό φετιχισμό, μια Γη της Επαγγελίας από την οποία εμποδίζεται ο περιούσιος κομματικός λαός να φτάσει λόγω μύριων κακών συγκυριών, επικίνδυνων καμπών, κρίσιμων στιγμών. Η επίτευξη του στόχου αναβάλλεται, επιτυγχάνεται, όμως, η διατήρηση της μακράς λίστας πελατολογίου για λογής-λογής εξυπηρετήσεις. Βλέποντας τα πράγματα από τη σημερινή θέση, στην Κύπρο, διαχρονικά, όποιος δεν πιστεύει τίποτα και ευελπιστεί στη λαθροβίωση και το βόλεμα, επιλέγει αυτό το απροσδιόριστο κάτι που κείται ανάμεσα στους δύο μεγάλους του πολιτικού συστήματος. Ρίχνοντας μια ματιά στην πολιτική ιστορία της Ευρώπης, θα μαθαίναμε ότι η διαδρομή του πολιτικού Κέντρου έχει να διηγηθεί μια ενδιαφέρουσα ιστορία. Ακόμα και στη δική μας γειτονιά, στην Ελλάδα, η ιστορία της Ένωσης Κέντρου είναι εξόχως διδακτική για τον δημοκρατικό και προοδευτικό χαρακτήρα τέτοιων σχηματισμών.

Στην Κύπρο της νόθευσης των νοημάτων, το να τοποθετείσαι στον ενδιάμεσο χώρο είναι η άλλη όψη του να δηλώνεις ετεροπροσδιορισμό, του τι δεν είσαι. Μόνο που κανείς δεν μαθαίνει ποτέ τι είσαι. Στην παρούσα συγκυρία, ο ενδιάμεσος χώρος, της Εκκλησίας συνεπικουρούσας, ονειρεύεται ξανά τη συνένωση, την ανάδειξη εθνικά καθαρών λύσεων και την επίτευξη περαιτέρω στόχων που ορίζονται με πομπώδη συνθήματα. ΔΗΚΟ, ΕΔΕΚ, ΕΥΡΩΚΟ, διάφορες κινήσεις της πλάκας και ξεπεσμένοι κομματικοί φεουδάρχες έχουν ομαδικές ονειρώξεις με την ιδέα της παλινόρθωσης του ancient regime. Η συνταγή έχει δοκιμαστεί και στο παρελθόν, σε ακόμα πιο ευοίωνες για τέτοια εγχειρήματα περιρρέουσες ατμόσφαιρες και με σαφώς πιο ικανούς προεδρικούς υποψηφίους. Το «Κέντρο» ετοιμάζεται να κάνει ξανά το ίδιο λάθος, μόνο που ξεχνά τη φράση που λέει: «when you stand for nothing, you fall for nothing». Δεν μπορώ παρά να καγχάσω στην προοπτική ακόμα ενός στραπάτσου...

Εκσυγχρονισμός

Το εγχείρημα του εκσυγχρονισμού στην Ελλάδα αποτελεί πια μια μακρινή ανάμνηση, που διεκδικεί μάλλον την καταχώρισή του στα βιβλία της ιστορίας παρά την επάνοδό του στο πολιτικό προσκήνιο. Με την άνοδο της Νέας Δημοκρατίας στην εξουσία όσοι το εκπροσώπησαν και ό,τι εκπροσώπησε πήρε ένα τέλος. Αν το δημόσιο αίσθημα μπορούσε να διερμηνευθεί, τότε μάλλον δικαίως έφτασε εκεί που έφτασε, αφού σημαδεύτηκε από άτομα που κινούμενα στο παρασκήνιο άφησαν μια δυσάρεστη αίσθηση στα δημόσια πράγματα.

Στα επιτεύγματά του ωστόσο πιστώνεται η ένταξη της Ελλάδας στο ευρώ, η επιτυχής διοργάνωση των Ολυμπιακών (με δυσανάλογο οικονομικό κόστος, ωστόσο), η ένταξη της Κύπρου στην ΕΕ μέσα από τη στρατηγική του Ελσίνκι. Για μια περίοδο, έδειχνε να πείθει ότι η πολιτική θα μπορούσε να ασκείται και με διαφορετικό τρόπο κι ίσως το ρωμαίικο να μην ήταν καταδικασμένο να επιβεβαιώνει το μεσογειακό στερεότυπο. Όπως και αν τοποθετείται κανείς απέναντι στον εκσυγχρονισμό, έδειξε ότι σε δεδομένες συγκυρίες, ένα κομμάτι της μεσαίας αστικής τάξης μπορεί να τραβήξει κουπί για τη χώρα με αίτημα την πολιτική αναδιάρθρωση, τον εκμοντερνισμό των δομών του κράτους και την κοινωνική πρόοδο και ευημερία, με ρεαλιστικό τρόπο και σαφές σχέδιο.

Η τελευταία παρατήρηση με φέρνει στο κυπριακό πολιτικό σκηνικό, όπου το παιχνίδι τους τελευταίους μήνες παίζεται με τους παλιούς καλούς όρους. Η υποψηφιότητα Αναστασιάδη ανάγκασε τα μέρη του κομματικού συστήματος να κινηθούν για να βρει το καθένα τη θέση του. Αν και έχουμε ακόμα πολύ δρόμο μέχρι τον Φεβρουάριο του 2013, μπορεί να διακρίνει κανείς ότι η ενέργεια και ο χρόνος όλων θα αναλωθούν στα πρόσωπα που θα διεκδικήσουν την προεδρία της Δημοκρατίας. Το πολιτειακό μας σύστημα ευνοεί τέτοιες στρεβλώσεις σε βαθμό που οι προγραμματικές θέσεις των υποψηφίων μπαίνουν συχνά σε δεύτερη μοίρα.

Όμως πέρα από την πολιτική μηχανική του συστήματος, λείπει και η απαίτηση για εκσυγχρονισμό, όχι απαραίτητα του ίδιου περιεχομένου όπως στην Ελλάδα του 1996-2003. Παρά τις αναλύσεις και γνώμες που ακούγονται σε παρέες και κλειστούς κύκλους, η μεσαία τάξη, ως δυνητικός φορέας ενός τέτοιου αιτήματος, παραμένει αδρανής και άφωνη, συναινώντας στους γνωστούς όρους του παιχνιδιού. Η ανησυχία της μοιάζει να εξαντλείται στη διασφάλιση της θέσης της με την ενδεχόμενη αλλαγή διακυβέρνησης – μια ανησυχία που φαίνεται να ενισχύει τον δεδομένο φόβο που προκαλεί η οικονομική κρίση των τελευταίων ετών.

Άρα, πού βρισκόμαστε; Καλά νέα δεν υπάρχουν, αφού κυριαρχεί το ένστικτο της αυτοσυντήρησης τόσο στους πολιτικούς σχηματισμούς, όσο και μέσα στις κοινωνικές ομάδες. Θα μπορούσε να ευχηθεί κανείς να υπήρχε ένας ικανός αριθμός ανθρώπων που να έβλεπαν την ανάγκη συγκρότησης ενός κινήματος για τη «φυγή προς τα εμπρός» ως αναγκαία συνθήκη για την αλλαγή του τρόπου λειτουργίας του πολιτικού συστήματος και της κρατικής λειτουργίας. Όσο όμως βαλτώνουμε στα απόνερα της κομματικής μανούρας και των προσωπικών φιλοδοξιών, δύσκολα θα ακούσουμε κάτι νέο.

Κίνδυνοι για τη δημοκρατία

Η νέα τάση στην πολιτική μόδα επιτάσσει την επιστροφή στη ρετρό ρητορική. Έτσι, τουλάχιστον, δείχνει μέρος της πρόσφατης δημόσιας παρουσίας στελεχών του ΑΚΕΛ. Με δύο λόγια, το επιχείρημα που αναπτύσσεται αναφέρεται στην παγκόσμια κρίση, στις κακοδαιμονίες του καπιταλισμού, στην αποπολιτικοποίηση και το φαινόμενο της αποχής, καθώς και μια σειρά από άλλες βαρετές κοινοτοπίες, που δεν αξίζουν ούτε το μελάνι με το οποίο γράφονται. Η συνταγή είναι απλή: παίρνουμε τις λέξεις-κλειδιά, ανακατεύουμε στο μίξερ, ρίχνουμε μια υποψία αριστεροφροσύνης και σερβίρουμε στις κυριακάτικες εφημερίδες. Για να πω τη μαύρη αλήθεια, βρίσκω πιο ενδιαφέρον να βλέπω την μπογιά να στεγνώνει στον τοίχο, παρά να διαβάζω τα αφόρητα κλισεδάκια της κομματικής σχολής. 


Όλα τα προαναφερθέντα αποτελούν κινδύνους για τη δημοκρατία μας. Τάδε έφασαν οι τρισμέγιστοι χαράκτες πολιτικής γραμμής στην Παπαϊωάννου, που ξέρουν καλά να γαργαλούν το δημοκρατικό θυμικό όταν χρειάζεται. Ωστόσο, είμαστε αντιμέτωποι ξανά με την κλασική κινδυνολογία κυπριακής πατέντας: όποιον και να ακούσεις, όλοι μιλάνε για εχθρούς, κινδύνους, κέντρα, κύκλους και πάει λέγοντας. Το μυαλό μας, όσο απέμεινε σε αυτόν τον τόπο, έχει γίνει κουρκούτι από τον εχθρό που δεν ήρθε – σαν ήρωες του Άρη Αλεξάνδρου κουβαλάμε ένα αδειανό κιβώτιο στη χώρα του φόβου.


Κι αν η κινδυνολογία φεύγει, η υποκρισία έρχεται στο κατόπι της. Αν από κάτι κινδυνεύει η δημοκρατία είναι από τη μικροδιαχείριση και τον μανιπουλαρισμό των μηχανισμών της. Για να δώσουμε ένα παράδειγμα, σκεφτείτε τις αβαρίες και τις συμφωνίες που γίνονται μεταξύ του πρώτου και δεύτερου γύρου προεδρικών εκλογών. Καμιά λογοδοσία, καμιά διαφάνεια, καμιά ευθύνη. Αν στο ΑΚΕΛ ήταν ειλικρινείς, θα έθεταν το ζήτημα της ιδιοκτησίας των ΜΜΕ και των πέριξ αυτών επιχειρηματικών δραστηριοτήτων στο επίκεντρο του ενδιαφέροντός τους και της δημόσιας συζήτησης. Έτσι, θα μπορούσαν να ειπωθούν δυο σοβαρές κουβέντες γύρω από την ποιότητα της ενημέρωσης, τον τρόπο που διαμορφώνει συνειδήσεις και την ικανότητα της δημοκρατίας μας να ασκεί διαρκή αυτοέλεγχο. Και τέλος-τέλος, οι κίνδυνοι για τη δημοκρατία ξεκινούν από την υπερσυγκέντρωση εξουσιών, την έλλειψη ελέγχων και ισορροπιών στο πολιτειακό μας σύστημα και την αδιαφανή λειτουργία ενός μέρους των θεσμών, που ξεκινά από τον τρόπο διορισμού των συνταγματικών και άλλων θεσμών και δηλητηριάζει το σώμα της κοινωνίας.


Η παράθεση των προβλημάτων της δημοκρατίας πιο πάνω δεν είναι εξαντλητική. Ο καθένας θα μπορούσε να προσθέσει στον κατάλογο και άλλα. Το ζήτημα είναι ότι η πολιτειακή διάρθρωση της Κύπρου και η στρεβλή λειτουργία του πολιτικού συστήματος δημιουργεί και επιτείνει τα προβλήματα αυτά. Με ξύλινη γλώσσα, με μπετόν αρμέ κεφάλια και φαντασία πιο ξερή από κόντρα πλακέ δεν μπορείς να αποτελείς μέρος της λύσης, ούτε να προειδοποιείς φαρισαϊκά. Κάντε μας τη χάρη, λοιπόν…

Για σενα

Μας έχεις διαλύσει ρε Νατάσα...

Χαμογέλα ρε, τι σου ζητάνε;

Το Όσκαρ της εβδομάδας πάει στην παράδοξη ιστορία που θέλει τον αρχηγό της αστυνομίας να είναι δυσαρεστημένος, και να το δείχνει έμπρακτα, με τη σατιρική εκπομπή «Πατάτες Αντιναχτές». Το ζήτημα έχει κυρίως φαιδρές διαστάσεις, αλλά ας προσπαθήσουμε εδώ να το πιάσουμε από μια «στεγνή» του πλευρά.

Το πρώτο ζήτημα έχει να κάνει με την ύπαρξη του περιώνυμου Φιλοαστυνομικού Συνδέσμου. Δηλώνω εξαρχής άγνοια για τους σκοπούς του Συνδέσμου αυτού και θα ήμουν περίεργος να μάθω αν σε άλλες χώρες (ευρωπαϊκές...) υπάρχουν αντίστοιχοι οργανισμοί που δηλώνουν με το όνομά τους τόσο ευθαρσώς τον προσανατολισμό τους. Αυτό που έχει σημασία είναι ότι η ύπαρξη και η λειτουργία του εδράζεται σε δύο εξαιρετικά σημαντικά δικαιώματα: του συνεταιρίζεσθαι και του εκφράζεσθαι. Θα μπορούσε να ειπωθεί μάλιστα ότι ο Σύνδεσμος ως άθροισμα των μελών του είναι μια συλλογική απόδοση του ατομικού δικαιώματος στην έκφραση.

Επί του ίδιου δικαιώματος θεμελιώνεται η τηλεοπτική παραγωγή, η οποία εγκαλείται για το ασεβές της χιούμορ απέναντι στον αρχηγό. Πίστευα ότι τα ζητήματα αυτά ήταν λυμένα εδώ και καιρό, ακόμα και αν ο τόπος μας δεν ευτύχησε να βιώσει την απελευθερωτική δύναμη του φιλελευθερισμού στο σώμα της κοινωνίας του. Το δικαίωμα στην καλλιτεχνική έκφραση και η σάτιρα αποτελούν αναπόσπαστο δικαίωμα. Μάλιστα, αν φτιάχναμε μια εναλλακτική χάρτα ανθρωπίνων δικαιωμάτων, το δικαίωμα στο γέλιο θα ήταν στο πρώτο άρθρο και δεν θα υφίστατο περιορισμούς. Στον πραγματικό μας κόσμο όμως, το δικαίωμα έκφρασης υφίσταται περιορισμούς. Αυτοί πρέπει να είναι αναγκαίοι σε μια δημοκρατική κοινωνία και να προβλέπονται εξαντλητικώς από το νόμο με σκοπό την προστασία σαφώς εξειδικευμένων σκοπών. Ειδικά για τα δημόσια πρόσωπα, το (αγαπημένο μας) ΕΔΑΔ έχει μια στέρεα νομολογιακή γραμμή που προσανατολίζεται στην προστασία της ελεύθερης έκφρασης και στη διεύρυνση του πεδίου εφαρμογής της.

Αν για κάτι εγκαλούνται οι συντελεστές της εκπομπής είναι κυρίως δύο ζητήματα. Πρώτον, για τα νερόβραστα σκετσάκια με τις κρυόκωλες ατάκες που προσπαθούν να εκβιάσουν το γέλιο του τηλεθεατή και η δραματοποίηση (αν επιτρέπεται ο όρος) ανεκδότων. Αλλά περί ορέξεως, κολοκυθόπιτα... Εκεί όμως που δεν χωράνε κολοκυθάκια, αγγούρια ζαβά και κανενός είδος ζαρζαβατικό είναι στο δεύτερο, δηλαδή στη διαμόρφωση άποψης στο τηλεοπτικό κοινό σε σχέση με τον σεξουαλικό προσανατολισμό διαφόρων ατόμων. Για να το πω πιο απλά, η παρουσίαση ομοφυλόφιλων χαρακτήρων ως καρικατούρες επιβεβαιώνει τη διαδεδομένη στάση κοροϊδίας και χλευασμού έναντι αυτών των ατόμων. Οι συντελεστές μέσα από τον χαβαλέ καταφέρνουν να διαμορφώσουν αισθητική και πολιτική άποψη στο κοινό τους. Ίσως όταν κατακάτσει ο κουρνιαχτός από τον σαματά του αρχηγού, να μπορέσουν να ξαναδούν και οι ίδιοι τη δουλειά τους και τον αντίκτυπό της με αυτό που λείπει από την κυπριακή σάτιρα: σοβαρότητα.

Το ταξίδι τελειώνει

Ξεκίνησε ως μια θολή ιδέα το 2007. Πήρε μορφή το 2008. Με παίδεψε σε βιβλιόθηκες. Μου αποτελείωσε έναν υπολογιστή. Με ταξίδεψε στην Ιταλία, στην Κωνσταντινούπολη, στην Κόστα Ρίκα, στη Νέα Υόρκη, στο Βερολίνο, στη Βαρκελώνη, στο Λονδίνο, στις Βρυξέλλες. Μου γνώρισε (τον) κόσμο. Με έμαθε δύο γλώσσες. Κράτησε σχεδόν 4 χρόνια. Μου έφερε δύο έρωτες και τρία διαφορετικά σπίτια. Μου έδωσε νέους φίλους. 299 σελίδες ή 132 324 λέξεις μετά, με έκανε έναν άλλο. Το ταξίδι τελειώνει στις 27 Ιουνίου στη Φλωρεντία, στις 4 το απόγευμα, στη Villa Schifanoia. Μετά από όλα αυτά, είμαι έτοιμος για τη συναρπαστική Άνοιξη του 2012. Είμαι ευγνώμων για όλα και ελπίζω να σας δω την ημέρα της υποστήριξης.

N.

ΥΓ. Νομίζω μου αξίζει ένα ποτήρι κρασί.