Θρησκευτική ελευθερία: μια απάντηση

Η εφημερίδα φιλοξένησε πρόσφατα ένα άρθρο του βουλευτή Τάσου Μητσόπουλου, το οποίο αναφερόταν στην απόφαση του ΕΔΑΔ σχετικά με την ανάρτηση του συμβόλου του εσταυρωμένου στις σχολικές αίθουσες στην Ιταλία. Ο κ. Μητσόπουλος αρθρώνει κριτική και μια σειρά σκέψεων που αξίζουν σχολιασμού. Πολλά από τα όσα αναφέρει ο βουλευτής βρίσκουν την απάντησή τους στο κείμενο της ίδιας της απόφασης. Λόγω περιορισμένου χώρου, παραθέτω τηλεγραφικά τις σκέψεις μου:

Ο κ. Μητσόπουλος αναρωτιέται για την προστασία των δικαιωμάτων των «σιωπηρών πλειοψηφιών». Το ζήτημα, ωστόσο, είναι ότι δεν αναφέρονται πουθενά ποια είναι επιτέλους τα δικαιώματα των (εύπλαστων) πλειοψηφιών που δεν τυγχάνουν προστασίας.

Διερωτάται (ή και κινδυνολογεί) αν το επόμενο βήμα είναι η αφαίρεση του σταυρού από τις σημαίες των ευρωπαϊκών κρατών. Το επιχείρημα ακούστηκε πρώτα από τον Σίλβιο Μπερλουσκόνι, ο οποίος είναι μια φαιδρή πολιτική μορφή. Αναρωτιέμαι πώς μπορεί να χωράει στο ίδιο κείμενο η παρουσία του με αυτές επιφανών ανδρών, όπως ο Σούμαν. Αποσιωπάται, επίσης, το γεγονός ότι η υπόθεση άχθηκε ενώπιον του ΕΔΑΔ σε σχέση με την ανάρτηση του συμβόλου στις σχολικές αίθουσες και μόνον.

«Ο σταυρός δεν είναι μόνο χριστιανικό σύμβολο». Αν και οι άλλοι πιθανοί συμβολισμοί του δεν αναφέρονται από το βουλευτή, η απόφαση του ΕΔΑΔ είναι αρκετή ως απάντηση: «το σύμβολο του εσταυρωμένου έχει μια πλειάδα σημασιών που ανάμεσά τους, η θρησκευτική είναι η επικρατούσα» (παρ. 51). Εδώ είναι το επίκεντρο της συζήτησης και πιστεύω ότι δύσκολα πείθει η άποψη ότι ο σταυρός μπορεί να έχει κάποια διαφορετική σημασία για τον πιστό άλλης θρησκείας.

«Η θρησκεία είναι αυθύπαρκτη και δεν μπορεί να χωρέσει μέσα σε ιδεολογικά στερεότυπα και στεγανά». Φοβάμαι ότι η φράση αυτή προδίδει κρίση θολωμένη από προσωπικές πεποιθήσεις. Η θρησκεία δεν έχει κάποιο στοιχείο αυθυπαρξίας, αντιθέτως είναι μια ανθρώπινη κατασκευή και τα ΅ιδεολογικά στεγανά΄ δεν προσδιορίζονται πουθενά στο κείμενο του βουλευτή.

Η δεύτερη περίπτωση, όπου ο βουλευτής ξιφουλκεί εναντίον ενός δονκιχωτικού επιχειρήματος, είναι η αναφορά στον πάσης φύσεως φονταμενταλισμό, που «δεν θα πρέπει να μας οδηγεί σε έναν εξίσου επικίνδυνο κοσμικό, αθεϊστικό και ισοπεδωτικό φονταμενταλισμό». Ο πραγματικός κίνδυνος, ωστόσο, έγκειται στην υφέρπουσα υιοθέτηση της λογικής της σύγκρουσης των πολιτισμών. Ο σταυρός στις σχολικές αίθουσες δεν συνδέεται κατ΄ ουδένα τρόπο με τον φονταμενταλισμό! Κι εξάλλου η ίδια η αναφορά στο φονταμενταλισμό, παραπέμπει ευθέως στο Ισλάμ, γεγονός που προδίδει στερεοτυπική αντίληψη για το ζήτημα.


Η ίδια η απόφαση του ΕΔΑΔ αναφέρει ότι η ελευθερία του πιστεύειν και του μη πιστεύειν προστατεύονται εξίσου (παρ. 47). Προς τι λοιπόν η αθεϊστική κινδυνολογία;

Και τέλος, στο ευρύτερο ζήτημα: οι αναφορές του βουλευτή στον χριστιανικό χαρακτήρα της Ευρώπης και του πολιτισμού της είναι παραπειστικές. Το θέμα εδώ δεν είναι οι καταβολές της Ευρώπης, (αλήθεια, πού είναι η -ειδωλολατρική- ελληνορωμαϊκή αρχαιότητα;) αλλά η προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Και αυτή διασφαλίζεται μέσα από ένα εκπαιδευτικό σύστημα που είναι αντικειμενικό, κριτικό και πλουραλιστικό (παρ. 47). Η ύπαρξη ενός θρησκευτικού συμβόλου σε ένα δημόσιο χώρο, ιδιαίτερα εκεί όπου ασκείται εξουσία, όπου οι πολίτες είναι εξαρτημένοι από το κράτος ή είναι ιδιαίτερα ευάλωτοι, δεν συμβαδίζει με την υποχρέωσή του να απέχει από την επιβολή πεποιθήσεων ή την άσκηση έμμεσης πίεσης ή δημουργίας συνθηκών αποκλεισμού.
Εν πάση περιπτώσει, οι θρησκευτικές πεποιθήσεις του καθενός είναι ένα προσωπικό ζήτημα και η συναλληλία με τους άλλους εκφράζεται στους χώρους λατρείας, όπου ο καθένας προσέρχεται αυτοβούλως. Στον δημόσιο πολιτικό και κοινωνικό χώρο η θρησκευτική ουδετερότητα του κράτους είναι κατάκτηση αυτού του ίδιου του ευρωπαϊκού πολιτισμού τον οποίο ευαγγελίζεται ο βουλευτής.

Κι ένα πολιτικό σχόλιο: ο κ. Μητσόπουλος μάς μιλά με τους όρους της παλιάς καλής χριστιανοδημοκρατίας του 1960 και 1970, που όμως δεν υπήρξε ποτέ ως πολιτικό ρεύμα στην Κύπρο και που μερικά προτάγματά του βρίσκονται σε δυσαρμονία με μια κοινωνία πλουραλισμού και ελεύθερης αυτοπραγμάτωσης. Η εισαγωγή του στην Κύπρο, ειδικά υπό το μανδύα της ΅πολιορκίας΄ του χριστιανισμού, είναι ένας αναχρονισμός και σπόρος αντιπαράθεσης με τους Τουρκοκύπριους συμπατριώτες μας. Οι καιροί αλλάζουν, ίσως μαζί τους θα πρέπει να κάνουμε το ίδιο κι εμείς...