Ανείπωτες αλήθειες

Ίσως και να είμαι εμμονικός με τις διαρκείς επιστροφές μου στο θέμα των αγνοουμένων, αλλά η αλήθεια είναι ότι οι αφορμές δεν λείπουν. Αυτή τη φορά η αφορμή είναι η διεθνής μέρα για τους αγνοούμενους και εξαφανισμένους που τιμάται στις 30 Αυγούστου κάθε χρονιά. Η κυπριακή ειδησεογραφία έχει πολλές φορές θέματα που σχετίζονται με αυτή την πλευρά του Κυπριακού προβλήματος.

Παραδόξως, ενώ για δεκαετίες οι αγνοούμενοι ήταν αντικείμενο μιας αισχρής πολιτικοποίησης και από τις δύο πλευρές, παρατηρείται τα τελευταία χρόνια μια αλλαγή στην αντιμετώπιση του θέματος. Με την επιμονή λίγων «τρελών» το θέμα παραμένει στην επικαιρότητα, ιστορίες αγνοουμένων και από τις δύο πλευρές δημοσιεύονται στις εφημερίδες, κάποιες οικογένειες έχουν την πικρή τύχη να παραλάβουν τα λείψανα του αγαπημένου τους προσώπου και να κάνουν μια κηδεία, όπως ορίζουν οι θρησκευτικές τους πεποιθήσεις. Κατά μια έννοια, η αγωνία τόσων χρόνων φτάνει στο τέλος της και οι άνθρωποι αυτοί έχουν την ευκαιρία να διαχειριστούν το τραύμα τους, ξέροντας τη μοίρα του πατέρα, του αδελφού, του συντρόφου. Μετριάζεται όμως ο πόνος της απώλειας; Μπορεί κάποιος να κλείσει την πόρτα πίσω του, μετά από δεκαετίες αναμονής κι αφού τόσες ζωές σημαδεύτηκαν από το γεγονός της εξαφάνισης; Δύσκολες ερωτήσεις, που ψηλαφούν το βάσανο χιλιάδων ανθρώπων. Που αφού έγιναν για χρόνια παντιέρα και εύκολα λόγια στα στόματα των πολιτικάντηδων, απέμειναν σήμερα με το βαρύ φορτίο της δικής τους ιστορίας.

Εδώ και λίγα χρόνια κυκλοφορεί η ιδέα μιας επιτροπής αλήθειας για την Κύπρο, στα πρότυπα παρόμοιων επιτροπών σε άλλες χώρες που βίωσαν το ίδιο φαινόμενο. Για τα μέτρα της Κύπρου, αυτό ίσως να είναι ανέφικτο για διάφορους λόγους που δεν θα με απασχολήσουν εδώ. Ένα σημαντικό, ωστόσο, στοιχείο της διαδικασίας αυτών των επιτροπών είναι η δυνατότητα που δίδεται στους οικείους των αγνοουμένων να πουν τη δική τους αλήθεια, να μιλήσουν για τον ίδιο τον αγνοούμενο, να πουν στην κοινωνία τους τις συνέπειες του να ζεις με μια διαρκή απορία, με μια κρυφή ελπίδα.

Ακόμα και αν η ιδέα μιας επιτροπής αλήθειας ακούγεται ρομαντική, ιδεαλιστική και εκτός της ιδιάζουσας συγκυρίας των πολιτικών πραγμάτων της Κύπρου, αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχει τίποτα άλλο να γίνει. Το παράδειγμα άλλων χωρών είναι και πάλι διδακτικό και δεν χρειάζεται να επινοήσουμε τον τροχό – αρκεί να υπάρχει πολιτική πρόθεση. Το καίριο ερώτημα είναι πώς μπορούμε να δώσουμε την ευκαιρία στους ανθρώπους, και όχι στους πολιτικούς, στους θεσμούς και στους μηχανισμούς, την ευκαιρία να πουν τη δική τους αλήθεια. Ο τρόπος είναι να καταγραφούν οι προσωπικές ιστορίες των αγνοουμένων, μερικές φωτογραφίες και οι μαρτυρίες των οικογενειών και φίλων τους. Και αυτά να καταστούν προσβάσιμα μέσω μιας ιστοσελίδας, μιας έντυπης έκδοσης και της ετοιμασίας εκπαιδευτικού υλικού. Ειδικά για το τελευταίο, μια πρόσφατη έκδοση του Ομίλου Ιστορικού Διαλόγου και Έρευνας δείχνει τον δρόμο. Μαζί με το δικαίωμα στην αλήθεια, οι οικογένειες, αλλά και όσοι νοιάζονται, έχουμε το δικαίωμα στη διατήρηση της μνήμης.